De kansen en uitdagingen van de energietransitie

“Fossiele brandstoffen zijn eindig. We kunnen van alles ophalen, maar dat moeten we niet meer willen”, vat Frank van Neer bondig de urgentie van de energietransitie samen. Net als Jitte Jan de Vries is hij als expert op het gebied van energietransitie, CO²-reductie en ondergrondse infrastructuur werkzaam bij Kragten. Ze geven organisaties advies over hoe stappen gezet kunnen worden in de overgang naar duurzame energiebronnen, maar ook over hoe het energieverbruik drastisch verminderd kan worden. Van Neer: “Het begint met kijken naar hoe je je eigen processen zo kunt aanpassen dat je minder energie verbruikt, zonder dat je daar enige innovatie voor nodig hebt. Ik geef altijd het voorbeeld van die oude koelkast in de schuur. Door die te vervangen door een zuiniger exemplaar bespaar je op jaarbasis al heel veel. Dat geldt ook voor de industrie. Kijk bijvoorbeeld naar hoe je CO² kunt afvangen en de warmte kunt gebruiken voor andere processen. Wij beginnen daarom altijd met een energieanalyse van de processen om te bepalen hoe we daarop kunnen besparen.”

Drie kwartier douchen

Deels kan energie bespaard worden door gedragsverandering. Van Neer neemt zijn eigen dochter als voorbeeld. “Zij was gewend dat alles gratis is en stond rustig drie kwartier onder de douche. Nu hebben we een warmtepompboiler en kan dat niet meer en komt ze erachter dat warm water niet vanzelfsprekend is. Dus ja, voor een heel groot deel is dat gedrag. Energie is niet gratis, zeker nu niet meer.” De Vries vult aan: “Door de inflatie komt er meer bewustzijn. We zien dat werkgevers hun personeel stimuleren om de verwarming een tandje lager te zetten. De prijsprikkel blijkt sterker dan de wens om te verduurzamen.” 

“Het maakt ons werk wel eenvoudiger”, vindt Van Neer. “Organisaties slaan steil achterover van hun energierekening. Besparen? Ja, graag!” Bedrijven en overheden willen het liefst weten wat het laaghangende fruit is waarmee je grote stappen kunt zetten. We waren laatst bij een klant die werkt met een hele grote oven. Om deze oven elektrisch te maken is onbetaalbaar. We adviseren dan ook om te beginnen met kleine stappen. Daarmee zul je niet meteen 50 procent duurzame energie opwekken. Maar je begint vanuit de kleinschaligheid, omdat anders je investeringen te hoog zijn.” 

Na het plukken van laaghangend fruit door processen en menselijk gedrag aan te passen komt de echte energietransitie om de hoek kijken: het omzetten van het gebruik van fossiele energiebronnen naar duurzame energiebronnen als elektriciteit, waterstof en geothermie. “De vraag is onder meer hoe dat past in de omgeving”, stelt Van Neer. 

Obstakels voor de energietransitie

De Vries en Van Neer zien de complexe regelgeving als een van de grootste obstakels voor de energietransitie. De wil is er, de techniek ook. Toch lukt het niet altijd om duurzame processen in te richten. Een logistieke loods die zonnepanelen wil installeren, om vervolgens zonne-energie om te zetten naar waterstof, is voor de wet een leverancier van energie. En daar zitten allerlei haken en ogen aan, ondanks dat de energie voor eigen gebruik is. Tegelijkertijd krijgt het bedrijf geen aansluiting op het bestaande net, omdat het vol is. Van Neer: “Wet- en regelgeving houdt de transitie op dat moment tegen. Ik denk niet dat de Omgevingswet hierbij gaat helpen. Ik vind dat de vrijheid voor het lokale gezag moet toenemen. Als je kunt aantonen dat je iets veilig maakt, moet dat voldoende zijn. Helaas zijn mensen met verstand van zaken dun gezaaid. Dat is een tweede uitdaging, het gebrek aan kennis bij de overheid.”

Elektriciteitsnet vol. Probleem?

In het voorbeeld van de logistieke loods kwam het al even aan bod: de capaciteit van het elektriciteitsnet. Doordat de economie blijft groeien én de energietransitie versnelt, neemt de vraag naar stroom toe. Zelfs zo veel dat het elektriciteitsnet vol raakt. Nieuwe bedrijven krijgen niet altijd  een aansluiting. Een groot probleem? Dat valt mee, als je het aan Van Neer vraagt. “Het ligt eraan hoe je ernaar kijkt. Het maximaal aantal aansluitingen is gebaseerd op piekbelasting. Neem een camping. Daar gaat tussen 17 en 19 uur iedereen koken, douchen en de afwas doen. Als je die piek zou afvlakken heb je genoeg capaciteit.” De parallel valt te trekken met de files in ochtend- en avondspits. Is nieuw asfalt hier de oplossing voor of zou gedragsverandering in de vorm van thuiswerken en spitsmijden beter zijn? En hoe vertaalt zich dat dan naar de energietransitie? De oplossing zit volgens Van Neer in de opslag van energie. “Je wil energie in de nachturen kunnen opslaan in accu’s en die gedurende de dag leegtrekken. Daarnaast kan je ook hier door gedragsverandering een hoop bereiken. Bijvoorbeeld door warmtepompen bij bedrijven na 17 uur niet meer aan te laten staan.” 

Drukte onder de grond

Zowel Van Neer als De Vries zijn expert op het gebied van ondergrondse infrastructuur. Nederland is een van drukste landen ter wereld met kabels en leidingen onder het maaiveld. Momenteel wordt energie centraal opgewekt en vervoerd naar de locaties waar het nodig is. “Het komende decennium zullen we meer decentraal gaan opwekken. Maar juist daar is het netwerk te zwak en ligt er een grote vervangingsopgave. Bovendien wordt er heel veel gebouwd. Voor klimaatadaptatie hebben we ondergrondse waterbergingen nodig en we voegen meer groen toe dat ook ruimte onder de grond nodig heeft. Vooral in grotere steden schuurt dat enorm.” De Vries vult aan: “We zitten pas aan het begin van de energietransitie. Waarschijnlijk gaat het gewoon niet passen. Gas, water, elektra, het riool en in de nabije toekomst warmtenetten een plek geven wordt de komende jaren een grote uitdaging. We zullen alternatieven moeten bedenken, gelukkig hebben we daar genoeg slimme mensen voor. Ik verwacht dat we uiteindelijk veel meer energie decentraal gaan opwekken, op wijkniveau. Elke buurt z’n eigen windmolentje of andere energiebronnen. Ook dit hangt af van de ontwikkeling van regelgeving. Je krijgt bijvoorbeeld vragen over wie er verantwoordelijk is voor het beheer en onderhoud. En wat er gebeurt als zo’n windmolen kapot gaat. Omdat het kennisniveau bij gemeenten laag is, wordt het lastig om de bewoners goed te adviseren hierover.”

Maatwerk

Van Neer en de Vries zijn ervan overtuigd dat kleine stappen nodig zijn om de energietransisitie te doen slagen. Net als verduurzamen thuis, dat doe je ook in stapjes en dit geldt ook voor kleine en grote organisaties. Tussen mensen en ook organisaties bestaan verschillen en dat lijdt niet tot een eenduidige aanpak, maar dat vraagt om maatwerk. Samen moeten realistische doelen worden gesteld waarbij techniek en menselijk gedrag samen komen!