Natuurinclusief lichtplan voor iconische brug over Weerwater Almere

Gemeente Almere maakt werk van natuurinclusief bouwen en dat is op deze locatie nog eens extra van toepassing. Een groot onderdeel van de uitvraag voor de brug was dan ook de verlichting op de brug. Er moest een lichtplan komen dat rekening hield met de omgeving van de brug, zodat met name de vleermuizen en bevers geen last hebben van het licht.

“In de tender stond dat het voorstel voor de brug een gezamenlijk plan van aannemer, architect en lichtarchitect moest zijn. Ik was dus al vanaf het begin betrokken bij het project”, vertelt lichtontwerper Iris Dijkstra van Atelier LEK.

“De helft van het Programma van Eisen bestond uit het lichtplan. De hoge duurzaamheidseisen die worden gesteld aan het Floriadeterrein zijn de nieuwe standaard in Almere. Ze golden dus ook voor de brug, die onderdeel is van het rondje Weerwater, een loop- en fietsroute. Momenteel is er nog niet zo veel te zien in de toekomstige Floriadewijk, maar na het evenement worden hier woningen gebouwd. Daar moesten we in het ontwerp al rekening mee houden. Bijvoorbeeld bij de veiligheidseisen en de intensivering van het gebruik van de brug.”

Verlichting die rekening houdt met de omgeving dus, maar tegelijkertijd wilde de gemeente ook een iconische brug realiseren, die zowel gedurende de dag als de nacht een bijzondere uitstraling zou hebben. “De kunst was om een concept te bedenken dat een samenhangend verhaal vertelde. Mijn plan leverde wel wat interne discussie op, tussen de afdelingen ecologie en beheer. Zo hebben we er bijvoorbeeld voor gekozen dat er geen verticale verlichting zou worden toegepast, waardoor de mensen die zich op de brug bevinden niet herkenbaar zijn. Op deze manier creëer je geen gordijn van licht, terwijl je dat vanuit de norm wel zou willen vanuit het oogpunt van sociale veiligheid. Dat vonden de beheerders lastig. Uiteindelijk heeft iedereen een beetje water bij de wijn moeten doen. Ook ik, want ik wilde in eerste instantie nog veel verder gaan in mijn duurzaamheidsambities. Ik wilde het liefst een totaal autonoom energiesysteem creëren, maar dat ging de gemeente te ver. Nu wekken de zonnepanelen bij de brug evenveel energie op als de verlichting op de brug verbruikt en op die manier is het toch energieneutraal.”

Het ontbreken van de verticale verlichting is in de ogen van Dijkstra een sterke ontwerpkeuze geweest. “Je wordt niet verblind door de verlichting, waardoor je een goed uitzicht hebt op de skyline van Almere. De horizontale verlichting geeft goed zicht op het wegdek, terwijl de lichtpunten zelf niet zichtbaar zijn omdat ze onder de reling zijn geplaatst. Er is ook calamiteitenverlichting, hoewel ik me afvraag hoe goed dat werkt. Officieel moet bij calamiteiten het verlichtingsniveau opgeschroefd worden naar 150 procent. Nu hebben we op de brug maar een lichtsterkte van gemiddeld 2 lux, dat wordt dus 3 lux en dat is nog steeds erg weinig. Bovendien moet iemand bij een calamiteit ook nog dat knopje zien te vinden waarmee je het lichtniveau opschroeft. Hulpverleners hebben waarschijnlijk meer aan de koplampen op de auto.”

Wat Dijkstra betreft zou de Weerwaterbrug in Almere een voorbeeld moeten zijn voor andere projecten. “Ik zie zo vaak dat brugverlichting veel te fel is, die balans tussen licht en donker zou veel beter kunnen en moeten. Helaas gaat men toch nog vaak uit van oude technieken en dimprotocollen.”

De summiere verlichting zorgt ervoor dat het aangezicht van de brug overdag en ’s avonds compleet anders is. Is het werk van de architect daardoor in het donker onzichtbaar? Integendeel, vindt Dijkstra. “De oriëntatie van de pilonen verandert, waardoor je ’s avonds eigenlijk een heel ander kunstwerk krijgt. Je hebt twee kunstwerken ineen.”

Wie ook een natuurinclusief lichtplan zou willen toepassen op een brug of elders adviseert Dijkstra om een goed concept te bedenken. “Het is makkelijk om als opdrachtgever een duurzaam project uit te vragen, maar het is moeilijk om het ook te realiseren. Je hebt een sterk concept nodig en onderlinge afstemming. Vaak is de uitvraag niet voldoende om er inhoud aan te geven. In dit geval hadden we een heel sterk team, maar vaak zie je toch standaard oplossingen terugkomen. Je moet het als opdrachtgever dus concreter maken wat je wil. Dat we vanaf het begin samen hebben opgetrokken als ontwerpteam heeft zeker bijgedragen aan dit resultaat. Zowel in de prijsvraag als in de uitvoering heeft het integraal ontwerpen zich bewezen. Dat is de kracht van op tijd samenwerken.”

Op 18 november geeft Iris Dijkstra op het Congres Natuurlijk een presentatie over het natuurinclusieve lichtplan. Schrijf je gratis in voor dit evenement via www.congresnatuurlijk.nl

Architect: Quist Wintermans Architekten

Aannemer: Structon Civiel