Onzichtbare ondergrond heeft zichtbare effecten op bovengrond

De ondergrond komt steeds voller te liggen met kabels en leidingen. Om in de toekomst de groeiende hoeveelheid kabels en leidingen kwijt te kunnen, zijn slimme toekomstbestendige oplossingen nodig. Decisio voerde in opdracht van de gemeente Amsterdam een (ex-post) maatschappelijke kosten-batenanalyse (MKBA) uit naar de effecten van een innovatieve oplossing die op de Zuidas is gebruikt: de Integrale Leidingen Tunnel (ILT) onder de Mahlerlaan. Daaruit blijkt dat bij de inrichting van de ondergrond, meer rekening gehouden zou moeten worden met de effecten bovengronds.

Voordelen voor netbeheerders…

Toen net werd begonnen met de ontwikkeling van de Zuidas werd al snel duidelijk dat er veel kabels en leidingen zouden komen te liggen, en dat er veel gebouwen aangesloten moesten worden. Nog niet was duidelijk waar en wanneer deze aansluitingen zouden komen te liggen. Door de kabels en leidingen in een ILT te bundelen hoefde bij het maken van nieuwe aansluitingen en het leggen van nieuwe kabels en leidingen de straat niet meer open. Het risico op graafschade aan de nutsinfrastructuur neemt daarmee ook af. Dat betekent echter niet direct een financieel voordeel voor alle netbeheerders: het trekken van kabels gaat weliswaar sneller en goedkoper, maar het werken in de tunnel is voor werkzaamheden aan leidingen juist complexer. Ook de combinatie van gas en elektriciteit in de tunnel, leidt tot een kostenstijging voor de netbeheerders in verband met aanvullende maatregelen. Waar voor de vele data- en telecompartijen de tunnel duidelijk tot kostenbesparingen leidt, geldt dat daardoor niet voor de overige nutspartijen. 

…maar vooral ook voor de omgeving!

Tegenover de kosten voor de tunnel staan aanzienlijke omgevingsbaten. Doordat de straat niet meer open hoeft wordt het verkeer niet gehinderd tijdens werkzaamheden en hebben de horeca en winkels in het gebied geen last van een opengebroken stoep voor de deur. Verreweg het grootste pluspunt van de ILT bleek de impact op de uitstraling van het gebied. Wanneer de straat en stoep met grote regelmaat opengebroken moeten worden (nog steeds worden er circa 10 kabels per jaar bijgeplaatst in de ILT), gaat de kwaliteit van de openbare ruimte erop achteruit. Bovendien was het zonder ILT niet mogelijk geweest om bovengronds een aantrekkelijke groene inrichting met bomen te realiseren: er was geen ruimte om bomen naast de kabels en leidingen te planten als deze niet gebundeld in de tunnel lagen. Ook zou de stoep met een lagere kwaliteit straatbekleding zijn uitgerust (deze moet immers 10 keer per jaar open). Deze hogere ruimtelijke kwaliteit vertaalt zich uiteindelijk (onder meer) in hogere vastgoedwaarden. Het zijn deze effecten die ervoor zorgen dat de baten de kosten voor deze relatief dure ondergrondse oplossing overstijgen. De hoge bebouwingsdichtheid en hoge vastgoedwaarde en daarmee ook grote belang van ruimtelijke kwaliteit, komen in een gebied als de Zuidas op een bijzondere manier samen.

De toekomst

Is daarmee de ILT dan hét concept voor de toekomst? Uit de evaluatie is een aantal lessen getrokken. 1) De effecten van de bundeling van leidingen zijn anders dan die van de bundeling van kabels. De bundeling van kabels leidt tot de grootste structurele baten (financieel en maatschappelijk). Kabels worden regelmatig uitgebreid, leidingen niet. Er zijn goedkopere oplossingen mogelijk dan een tunnel om kabels te bundelen. 2) De ILT onderscheidt zich van andere bundelingsopties in de hinder en overlast die gepaard tijdens een gebiedsontwikkelingsproject als nieuwe aansluitingen (van leidingen) gerealiseerd moeten worden. Dat zijn tijdelijke effecten, die mogelijk ook op andere wijzen te realiseren zijn, maar met een ILT wel worden afgedwongen. 3) In de bestaande stad zijn uitbreidingen dusdanig beperkt en is het realiseren van een tunnel dusdanig duur, dat dit geen optie lijkt. Voor nieuwbouwprojecten geldt dat aan meerdere voorwaarden voldaan moet worden, wil een ILT in beeld komen: veel nieuwe (aansluitingen van) kabels en leidingen, waarbij werkzaamheden leiden tot veel hinder en overlast en waarbij de kwaliteit van de openbare ruimte beïnvloed wordt door de keuzes voor de ondergrondse infrastructuur.

Goedkopere bundelingsopties voor kabels lijken echter al snel tot een maatschappelijk positief scenario te leiden. Ondergronds wordt ruimte bespaard, wat leidt tot meer mogelijkheden voor de inrichting boven- én ondergronds, goedkopere aanleg van toekomstige kabels, minder (leveringsonderbrekingen door) graafschade en minder hinder voor verkeer, voetgangers, horeca en detailhandel door werkzaamheden. In ieder gebied waar regelmatig uitbreidingen aan het kabelnetwerk worden verwacht, zouden daarmee bundelingsopties structureel overwogen moeten worden. De gewone burger zal hier op veel manieren nog profijt van hebben, waarschijnlijk zonder de oorzaak ooit te zullen zien of weten!