Participatie als drijfveer achter natuurinclusief bouwen

Caro Niestijl is architect en een ervaren facilitator bij project-, en gebiedsontwikkeling. Daarnaast is zij commissaris bij een woningcorporatie en lid van de werkgroep toezicht op Duurzaamheid. Caro heeft met haar bureau Servicewise de participatie van meerdere prijswinnende projecten verzorgd. Dat betrof de prijs voor de meest duurzame gebiedsontwikkeling zoals BPD die voor het Erasmusveld in Den Haag binnen sleepte. In het project de Verbinding maakte Caro samen met de bewoners en een landschapsarchitect een natuurinclusieve binnentuin die eveneens genomineerd werd.

Vandaag bespreken we haar visie en de ontwikkelingen die Caro op de markt ziet.

Natuurinclusief bouwen betekent voor mij dat we tijdens het ontwerpen en bouwen niet alleen aan de kwaliteit van onze eigen habitat denken, maar dat we ons vooral realiseren wat onze ontwerpen betekenen voor al het leven om ons heen. Welke plek krijgen planten en dieren daarin? Zij ondersteunen immers ons eigen leven.

In de wereld van de projectontwikkeling horen we maar al te vaak de woorden ‘groen’, ‘groensituatie’ en ‘een aantrekkelijke leefomgeving’. Die terminologie getuigt niet van een ecologische insteek. ‘Groen bouwen’ heeft de aandacht, maar de menselijke beleving staat daarbij centraal en de natuur zelf níet.

De natuur is er niet om ons leven leuker en aangenamer te maken. De natuur maakt ons hele leven mogelijk. De aard van de klimaatscrisis laat zien dat er talloze ecologische kringlopen in gevaar zijn. Dat zijn ecosysteem waar we van afhankelijk zijn. ‘Groen’ moet je niet zien als een beleving maar als een scala aan essentiële ecosysteemdiensten die ons geleverd worden. Daarbij moet je denken aan koeling van steden, bestuiving van planten, neerslagpatronen en oogsten. Hoe je het ook wend of keert, dat zijn allemaal zaken die cruciaal zijn voor ons voortbestaan hier op aarde.

Deze realisatie is niet visionair, - laat staan revolutionair -, maar wel een absolute noodzaak gezien de omvang van de ecologische crisis waar we met onverminderde vaart op af stevenen. In onze beroepsgroep van projectontwikkelaars, architecten, stedenbouwkundigen en landschapsarchitecten groeit het bewustzijn over de noodzaak om in ecosysteemdiensten te gaan denken. Dat zie je zowel aan de ontwerpen als de aard van de opdrachtomschrijvingen van de afgelopen jaren. Wat dat betreft gaat het de goede kant op.

Bij bewoners en omwonenden is het tegenovergesteld het geval. Het besef over de intrinsieke ondersteunde waarde van de natuur is daar slechts summier aanwezig. Helaas merk ik dat in mijn rol als participatiedeskundige maar al te vaak op. Daarom is het belangrijk om al in een vroeg stadium van een project ecologen en landschapsarchitecten te betrekken. Deze zullen zichzelf de leidende vragen stellen die nodig zijn voor de realisatie van een echt natuur-inclusief ontwerp. “Wat is de bestaande habitat en wat heeft deze nodig om zichzelf in stand te kunnen blijven houden?”. Het antwoord op die twee hoofdvragen zou in elk groenplan beantwoord moeten worden, maar dan wel op zo’n manier dat bewoners deelgenoot van de antwoorden op deze vragen worden.

Servicewise werkte ooit voor een projectontwikkelaar met een ambitieus groenplan. De originele gebiedsdeskundigen werden door de betreffende projectontwikkelaar echter uit de planvorming geweerd. Dat waren de pachter van de tuinhuisjes die er decennia lang hun groente hadden verbouwd. Vaak wordt mij vertelt dat dat een gemist kans voor Servicewise was. De vraag is natuurlijk waar je beginnen moet.

In mijn optiek is dat bij de nieuwe bewoners van een wijk of een gebied.

Allereerst moet er bij hen een besef ontstaat dat er een absolute noodzaak is om ‘ecologisch’ naar hun nieuwe leefomgeving te gaan kijken. Dat kan alleen door de bewoners actief in de planvorming te betrekken. Langs die weg borg je dat het toekomstige groen ook door de henzelf beheerd gaat worden.

Bewoners die rond lopen in het groen dat zij zelf ontwierpen, - en waar zij zelf de ecologische kwaliteit van kennen -, zullen er nog jaren zorg voor dragen. Dat weet Servicewise uit ervaring. Op belevingsniveau geven we de bewoners gedurende het ontwerpproces een gevoel van eigenaarschap mee. Dat is een belangrijk begrip en een uitgangspunt bij Servicewise geworden. Eigenaarschap betekent niet dat bewoners en omwonenden beslissingsbevoegdheden krijgen. Het betekent eerder dat er voldoende ruimte gemaakt word voor de co-creatie die nodig is om zorg te willen dragen voor de directe leefomgeving en alles wat zich daar ecologisch in afspeelt.

Eigenaarschap, participatie en natuurinclusief ontwerpen hangen nauw met elkaar samen. Die samenhang word zichtbaar in de masterclass die ik ontworpen heb. Daar ga ik uitgebreid op deze drie begrippen in en ondersteun ik elke professional die van natuur-inclusief bouwen een participatiefeest wil maken. Dat klinkt misschien gek, maar dat is precies wat Servicewise doet!

Meer informatie over de masterclass van Caro Niestijl vind je binnenkort op de website van Biind.