Wat de Commissie-Remkes ook nog voorstelde

Aan een onderdeel van ‘Niet alles kan overal’, het eindadvies over de structurele aanpak op lange termijn van de stiksofproblematiek van de commissie-Remkes, is tot nog toe nog maar weinig aandacht besteed. In het onderdeel ‘De juiste landbouw op de daarvoor geschikte gronden’ daarvan stelt de commissie namelijk dat er als het gaat om reductie van stikstofemissies veel voor te zeggen valt om geen hoogproductieve landbouw te willen op minder vruchtbare gronden, maar om die juist daar te concentreren waar de omstandigheden optimaal zijn. “Het ruimtelijk beleid kan gunstige voorwaarden scheppen voor de transitie van de landbouw. Concentratie van grondgebonden landbouw op de daarvoor meest geschikte gronden levert de beste prestaties qua emissiearme voedselproductie, en kan minder agro-productieve gronden vrijspelen voor natuur of een meer natuurgerichte landbouw met publieke diensten.”

Bij een slimme verbinding van landbouw met de omgeving hoort volgens de commissie-Remkes zeker ook een juiste verbondenheid van landbouw met natuur in een natuurinclusief boerenlandschap. Dat zou wat deze commissie betreft kunnen worden gerealiseerd in de vorm van een driedeling van ons land langs de lijnen groen, rood en oranje.

Nederland in kleuren

Groen staat daarbij dan voor gebieden met de functie natuur. Een robuuste natuur waar de omstandigheden daarvoor optimaal zijn. Op basis van een (verder uitgebreid?) Natuurnetwerk Nederland (NNN) inclusief de nodige verbindingscorridors. Rood staat dan voor gebieden met de functie landbouw. Een duurzame, hoogproductieve landbouw 'waar de omstandigheden voor een ecologisch efficiënte hoge productie van gewassen optimaal zijn'. Daarbij optimaal gebruik makend van daarvoor geschikte landbouwgrond. Op basis van een soort Agronetwerk Nederland (ANN) bijvoorbeeld. Met in aansluiting op NNN en ANN 'oranje verbindingen in het omliggende landelijk gebied, met landschappelijk verweven functies die bijdragen aan de kwaliteit van de leefomgeving van het landelijk gebied'. Met een minder productieve, multifunctionele landbouw ook in gebieden waar dat goed aansluit op de lokale landschappelijke waarden met daarop onderscheiden producten.

Ruimtelijke ordening weer meer vanuit  Den Haag

Deze driedeling lijkt geen gek toekomstperspectief te bieden voor allerlei vormen van natuurinclusieve landbouw zoals ook de minister van landbouw die voor ogen heeft. Zeker als je minder productief ook mag lezen als meer op kwaliteit dan op kwantiteit gericht. En deze driedeling past ook naadloos in de aankondiging van de minister van binnenlandse zaken dat Den Haag weer meer de touwtjes in eigen handen gaat nemen als het gaat om de manier waarop we ons land ruimtelijk ordenen. De agrarische sector krijgt op deze manier voor lange termijn de zo gewenste zekerheid als het gaat om de vraag waar in ons land welke vorm van landbouw (intensieve of extensieve) een echt toekomstperspectief heeft. En voor de natuur geldt hetzelfde, zeker als het gaat om het realiseren van een echt netwerk van verbindingen tussen (Natura2000 en andere) natuurgebieden onderling (groene infrastructuur) die vooral van belang is voor (het verbeteren van) de biodiversiteit en ons landschap. 

Agroforestry/agrobosbouw

Agroforestry/agrobosbouw is een agro-ecologische vorm van landbouw waarbij meerjarige planten (bomen, struiken, kruiden) op een klimaatslimme manier worden gecombineerd met éénjarige planten (granen, groenten) en/of met vee (koeien, varkens, kippen). Op hun website stelt Wageningen University & Research (WUR) dat agrobosbouw een bijdrage kan leveren aan het produceren van voedsel, veevoer en biomassa; het efficiënt benutten van ecologische hulpbronnen (water, licht en nutriënten); klimaatmitigatie en-adaptatie (o.a. door CO2-vastlegging); het versterken van de boven- en ondergrondse weerbaarheid van het landbouwsysteem; het verhogen van de biodiversiteit; beschutting voor vee; economische weerbaarheid van het agrarische bedrijf door middel van risicospreiding en aan het bieden van een recreatief landschap (landschapsinclusief).

En niet alleen de WUR koestert hoge verwachtingen over agroforestry. Zo is in het Klimaatakkoord 2019 in het onderdeel Landbouw en Landgebruik - naast de aanplant van duizenden ha nieuw bos - ook ingezet op de realisatie van 25.000 ha agroforestry tussen nu en 2030. En het College van Rijksadviseurs heeft op basis van de uitkomst van de door hen georganiseerde ontwerpprijsvraag Brood en Spelen de regering onlangs zelfs geadviseerd om niet te streven naar 25.000 ha, maar naar 100.000 ha agroforestry in diezelfde periode. Ambities die in een vol land als het onze eigenlijk alleen maar realiseerbaar zijn op landbouwgrond en die dus ook alleen maar samen met boeren en andere grondeigenaren kunnen worden waargemaakt.

Landerijgoed

In de vorm van het landerijgoed bijvoorbeeld, een concept dat we speciaal hebben ontwikkeld voor de overgangszones stad <> platteland en (intensieve) landbouw <> natuur (oranje bij de commissie Remkes dus), waarvan de haarvaten tot diep in die gebieden doorlopen. Martha Bakker (hoogleraar Landgebruiksplanning aan de WUR) schreef dit over het concept landerijgoed: “Wat natuurlijk heel erg mooi zou zijn, is als je in een gebied van zeg 25 km2, meerdere landerijgoederen hebt, zodat je je vervolgens heel doelgericht kunt gaan inzetten om de tussenliggende ruimte ook te gaan de-intensiveren. Dat hoeft dan niet per se volgens het landerijgoed concept te zijn, maar dat kan ook bestaan uit gemakkelijkere vormen (bijvoorbeeld toegespitst op één ecosysteemdienst) van natuurinclusieve landbouw. Zaak is vooral om vervuilende (zoals oude, stikstof uitstotende stallen of bloementeelt) of landschap ontsierende (zoals grote moderne stallen of industriële loodsen) daar weg te krijgen. Dat zal niet gemakkelijk zijn, maar zou wel enorm kunnen bijdragen aan de totale aantrekkelijkheid en productiviteit (in de zin van ecosysteemdiensten) van het gebied.”

In het al genoemde Klimaatakkoord is ook de volgende afspraak opgenomen: “Partijen (Rijksoverheid, provincies, gemeenten, waterschappen, infrabeheerders, landbouwers, grondeigenaren) benutten gezamenlijk kansen om het areaal bos en natuur, en aantallen bomen daarbuiten (=agroforestry) te vergroten.” Weet u al hoe u die afspraak de komende jaren gaat nakomen?