Behoud van natuur zo normaal als glas in de glasbak

“Het landschap moet voldoen aan een minimale kwaliteit om deze leefbaar te houden voor natuur en mens.” Zo trapt Jip Louwe Kooijmans, vogelaar en teamhoofd Stad bij Vogelbescherming Nederland, ons interview over een basiskwaliteit voor de natuur af. Volgens hem kan dit gedachtegoed het steuntje in de rug zijn om het beschermen van de natuur zo gewoon te maken als het scheiden van ons huisafval. 

“Keep the common birds common”, is Louwe Kooijmans beknopt beschreven doel van Basiskwaliteit Natuur. Dit gedachtegoed beoogt de algemene dierensoorten algemeen te houden door zowel landelijke als stedelijke gebieden volgens een minimale kwaliteit in te richten, te beheren en te gebruiken. “Soorten zijn volgend aan een landschap, dus de manier waarop wij dat landschap veranderen, bepaalt welke dieren er voorkomen en verdwijnen”, aldus Louwe Kooijmans. “Als zelfs de gewone soorten verdwijnen, zoals nu het geval is met bijvoorbeeld de huismus en kievit, is er iets mis met dat leefgebied.” 

71 landschappen

Een basiskwaliteit voor de natuur kan berekend worden aan de hand van drie factoren: milieu, inrichting en beheer en gebruik. Er zijn minimum vereisten aan deze factoren te stellen om een duurzame kwaliteit te garanderen. In het geval van de abiotische factoren van een landschap staan deze vereisten redelijk vast. Als mens hebben wij vooral invloed op het duurzame gebruik van het land, aldus Louwe Kooijmans, die aan een publicatie werkt met een overzicht van de basiskwaliteit voor heel Nederland.
“Die basiskwaliteit is niet een statische waarde”, benadrukt hij. “We hebben er in Nederland een handje van om het landschap homogeen in te richten, maar in realiteit verschilt de kwaliteit van plek tot plek. We beschrijven in de publicatie dan ook 71 Nederlandse landschappen, gedefinieerd op grond van drie kaarten: een historische uit 1850, een huidige en een fysisch-geografische kaart.” Door die kaarten op elkaar te leggen, ontstaat een heldere vergelijking tussen de geschiedenis van een omgeving versus de huidige situatie. “Op basis daarvan beschrijven we hoe je per landschap tot een basiskwaliteit komt.”

Cohesie 

De soorten in die domeinen dienen als indicator van de basiskwaliteit, vertelt Louwe Kooijmans. Door natuurlijke successie zitten daar schommelingen in, geeft hij toe, maar daar wordt rekening mee gehouden. “De basiskwaliteit kijkt naar een grotere landschapsschaal. Een bos staat op zichzelf, maar is ook een element in een ander landschap. Daartussen is een samenhang van elementen die een functie bieden voor bepaalde soorten. Als je ervoor zorgt dat die elementen op orde zijn, zeker voor de huismus, koolmees of spreeuw, dan komen die soorten gewoon voor.” Zeldzamere soorten zijn een uitzondering, maar ‘daar hebben we natuurgebieden voor’, aldus Louwe Kooijmans. 

Louwe Kooijmans benadrukt dat dit gedachtegoed niet de Nederlandse bouwplannen tegenwerkt. “Vanuit de Vogelbescherming zijn we geen voorstander van het land volbouwen, maar we moeten wel ergens wonen”, zegt hij, verwijzende naar de miljoen woningen die tot 2030 worden gebouwd. “Wat we zeggen is: als je bouwt, doe het dan goed. Je kan zo’n basiskwaliteit meegeven aan een ontwerper, net zoals richtlijnen voor klimaatadaptatie of uit het Bouwbesluit. Die zijn ook niet statisch; we kunnen huizen nog steeds zo ontworpen als we zelf willen. Met het principe van een basiskwaliteit kunnen een landschap zo inrichten dat gewone soorten kunnen blijven voortbestaan.”

Achter de oren krabben

Op de vraag of Louwe Kooijmans met dit concept streeft naar een landelijke regeling, reageert de vogelaar met een lach. “Als ik het voor het zeggen had…” Een landelijk beleid ziet hij wel zitten, maar ‘dat gaat niet vanzelf’. “Er worden stappen gezet in die richting, zoals met natuurinclusief bouwen, waarin knelpunten worden onderzocht om tot een standaardisatie te komen”, vertelt hij. “Maar als je dan kijkt naar de landbouw, is er net een nieuw Europees landbouwbeleid vastgesteld. Dat is verre van natuurinclusief.”
Natuurinclusief bouwen is een vorm van basiskwaliteit, geeft Louwe Kooijmans aan, net als duurzaam bosbeheer of natuurinclusieve landbouw. Deze vormen onderschrijft hij als ‘het steuntje in de rug om dit concept te dragen’. “Het is ook gewoon mogelijk, dus waarom doen we het niet altijd?” In die zin stevenen we af op een gedragsverandering, waarbij we meer in de actieve stand worden gezet. Dit in tegenstelling tot de reactieve aard van de Natuurbescherming, zegt Louwe Kooijmans: “Die grijpt pas in als het slecht gaat. Dat is heel suf. Als je ervoor zorgt dat dat niet nodig is, voorkom je dat soorten achteruit gaan. Mensen krabben zich nu ook achter de oren over wat we met de panda en walvis hebben gedaan.”

Afvalscheiding

Volgens de vogelaar moet het in stand houden van een minimale kwaliteit van de natuur zo gewoon worden als hoe we met andere vanzelfsprekendheden omgaan. “Vergelijk het met afvalscheiding. Het is niet verplicht om glazen flessen in de glasbak te gooien, maar iedereen heeft thuis zo’n doosje staan. En als je dat niet doet, is het een beetje raar. Het zou ook raar moeten zijn als je niet natuurinclusief bouwt. Dat we kijken naar een gebouw zonder groendak en denken: ‘Dat is gek!’”  

Hoe realiseren we dat? Volgens Louwe Kooijmans begint het bij afspraken maken. “De criteria van de baskwaliteit die we nu aan het realiseren zijn, spreek je met elkaar af”, zegt hij. “Gemeenten spelen hier een belangrijke rol in, maar zij doen het zeker niet alleen. Je hebt een heleboel partijen die bezig zijn met het landschap: de inwoner, de beheerder, de agrariër. Dit gaat om die derde factor: beheer en gebruik. Hoe gaan de mensen ermee om? Dat is net als afvalscheiding anders geregeld per gemeente, maar het gebeurt wel gewoon. Dat is iets wat je samen afspreekt op basis van die kwaliteit.”

Als het aan Louwe Kooijmans ligt, hadden we hier gisteren al aan moeten beginnen. “Ga vooral niet op elkaar wachten”, zegt hij. “Door de komst van de Omgevingswet moet elke gemeente al een visie opstellen, dat is typisch iets om een basiskwaliteit voor natuur in te verwerken. Ik mag toch hopen dat er maar weinig ambtenaren zijn die de komende tien jaar de natuur niet op hun lijstje hebben staan. Dat je als lokale wethouder juist de ambitie hebt om een fijne plek te maken voor mens en dier om in te leven.”

Symposium Basiskwaliteit Natuur

Op 21 april 2021 wordt de publicatie van onder andere Jip Louwe Kooijmans over een basiskwaliteit voor natuurlijke landschappen gelanceerd tijdens het symposium Basiskwaliteit voor Natuur in Cuijk. Op dit evenement komen verschillende stakeholders aan het woord die landelijk aandacht gaan vragen voor dit gedachtegoed. Meer informatie over dit symposium vind je op vogelbescherming.nl. 

Inspiratiemagazine Natuurinclusief Bouwen

Dit artikel verscheen in het Inspiratiemagazine Natuurinclusief Bouwen. We weten dat we ruimte moeten maken voor de natuur. Het is tijd voor de 2e stap; van droom tot daad, van ontwerp tot uitvoering. In dit magazine ontmoet je koplopers en inspiratoren om je bij die stap op weg te helpen.