De vergroening van Oost-Nederland

Architectuurcentrum Twente is begonnen met een veldverkenning naar groenstructuren van steden in Oost- Nederland. Een multidisciplinaire werkgroep voerde een quickscan uit met als tussenresultaat zeven kaarten van steden in Overijssel. De kaarten hingen tijdens onze workshop aan de muur; grote platen van dezelfde schaal waarop het (openbaar) groen en blauw te zien is en de wegen en gebouwen zijn weggelaten (zie een voorbeeld op de linkerpagina). Zo waren ze goed vergelijkbaar. Voor ons vormen ze een eerste aanzet voor een vervolgstudie naar natuurinclusieve stedenbouw.

Zombielandschappen

Voor de workshop van Architectuurcentrum Twente hadden we Paul Abels, uitgever en hoofdredacteur Magazine Oosting, en Dick Buursink, voormalig wethouder gemeente Enschede en voormalig gedeputeerde Provincie Overijssel, benaderd als moderatoren. Twee inleiders hielden een pitch waarin ze hun eigen visie op groen gaven. Landschapsarchitect Stephan Schorn vroeg aandacht en begrip voor de vijf V’s in een ecosysteem: verblijfplaats, voedsel, verbinding, veiligheid en variatie. Wil je in stedelijk gebied niet alleen ruimtelijke kwaliteit maar ook biodiversiteit bevorderen, dan moeten al deze vijf V’s aanwezig zijn. Als die er niet allemaal zijn, creëren we zombielandschappen: slecht gedijende, niet-duurzame en niet-natuurinclusieve omgevingen.

Harry Pierik had een heel ander verhaal. Bij hem staat schoonheid centraal. Schoonheid zou het eerste doel moeten zijn bij het ontwerpen van de groene stedelijke omgeving; schoonheid in combinatie met diversiteit en een zeer gewogen keuze van planten en vegetatie, niet alleen Nederlandse maar ook uitheemse soorten. Pierik toonde een aantal gerealiseerde voorbeelden van werkelijk prachtige tuinen. Hij betoogde hierbij dat groen belangrijk is om hittestress in steden te voorkomen, maar ook dat groen gelukkig maakt. Schoonheid kan worden ingezet als middel om mensen mee te krijgen en de politiek te overtuigen van het belang van een natuurinclusieve stad.

Natuurinclusieve stedenbouw

Al tussen de pitches door ontstond een discussie in de zaal. In twintig jaar tijd is de manier waarop tegen het gebruik en het belang van groen in de stad wordt aangekeken helemaal veranderd. Werd groen toen vooral gezien als een van de bijdragen aan verbetering van ruimtelijke kwaliteit terwijl er veel meer waarde werd gehecht aan begrippen als participatie en inclusieve samenleving, wordt nu ‘slechts’ twintig jaar later het besef steeds groter dat groen noodzakelijk is voor de leefbaarheid van mens én dier: van ‘inclusieve stedenbouw’ naar een ‘natuurinclusieve stedenbouw’!

Nog maar net begonnen

In het tweede deel van de workshop werd hier verder op doorgepraat aan de hand van de zeven kaarten. Anneke Coops, een van de werkgroepsleden, licht de kaarten en de hieruit al ontstane inzichten toe. Bijvoorbeeld: privétuinen zijn op de kaarten niet ingekleurd. Een stad als Enschede is toch echt veel groener dan de kaart aangeeft. In de discussie met de aanwezigen komt naar voren dat er wel een en ander is af te lezen aan de kaarten, maar dat ze geen inzicht geven in biodiversiteit, laat staan hoe de steden omgaan met het water in de stad; op de kaarten zijn de steden juist daaraan te herkennen. Het vervolg van de verkenning zal daarover moeten gaan: over beleid met betrekking tot biodiversiteit, over een ecologische stadsstructuur, over het belang daarvan voor verkoeling van de stad en andere aspecten van klimaatadaptatie. En wat te denken van de ontwikkelingen op het gebied van smart city?

De workshop heeft bij het Architectuurcentrum Twente tot het besef geleid dat het gesprek nog maar net begonnen is. We gaan kijken of we in Twente een vervolg kunnen geven aan de onderwerpen door een paar bijeenkomsten in 2020 te organiseren, gewijd aan de betekenis van de vijf V’s, aan de betekenis van schoonheid en aan het belang van goede groenstructuurkaarten die in combinatie met nieuwe inzichten kunnen leiden tot nog beter beleid op het gebied van biodiversiteit in de stad.

Dit artikel verscheen in het Inspiratiemagazine Natuurinclusief Bouwen, een uitgave van Acquire Publishing op inititatief van Provincie Overijssel en in samenwerking met Natuur voor Elkaar, DuurzaamDoor, IVN Natuureducatie, Vogelbescherming Nederland, Zoogdiervereniging, Natuur en Milieu Overijssel en Het Oversticht. Ook dit magazine ontvangen? Neem dan contact op met Reinoud Schaatsbergen via reinoud@acquirepublishing.nl.