Wat is mobiliteitsarmoede?

vrijdag 21 januari 2022

Foto: Shutterstock

Het lijkt vanzelfsprekend dat iedereen in Nederland zich elke dag kan verplaatsen, met de fiets, auto of het ov. Toch is er een groep voor wie dat niet geldt en die daardoor minder goed kunnen deelnemen aan het maatschappelijke leven. Deze groep noemen we vervoersarm.

Dit is de korte versie. Want mobiliteitsarmoede is meer dan het hebben en kunnen gebruiken van vervoersopties, tonen onderzoekers van MuConsult aan.

Mensen die gebonden zijn aan een rolstoel, een mentale beperking hebben of die vanwege culturele overwegingen niet op de fiets durven te stappen. Of mensen die simpelweg niet genoeg geld hebben om te reizen. Deze mensen vormen voor een groot deel de groep die we mobiliteitsarm noemen. Maar wat ervaren zij? Wie ervaren mobiliteitsarmoede? En wanneer spreken we precies van mobiliteitsarmoede? Dat zocht MuConsult uit aan de hand van de situatie in provincie Utrecht.

En wat blijkt: tot op heden heeft er veel nadruk gelegen op het gebrek aan vervoersmogelijkheden en hoe dit tegen te gaan (vervoersarmoede). Iemand moet beschikken over vervoersmiddelen en de mogelijkheid hebben deze te kunnen gebruiken (fysiek, mentaal en qua inkomen). Maar mobiliteitsarmoede gaat verder dan dat. Iemand moet namelijk ook bereid zijn gebruik te maken van zijn of haar vervoersmogelijkheden. Durf ik de fiets te nemen (’s avonds)? Of gaat het mij lukken om zelfstandig uit de trein te stappen en mijn overstap te halen?

Dit derde aspect is minstens net zo belangrijk. Bovendien blijkt dat er een voorkeurshiërarchie is in vervoermiddelen. Mensen ervaren over het algemeen veel meer vrijheid bij het fietsen of autorijden dan bij het ov. Dit maakt dat mobiliteitsarmoede een veelzijdig begrip is dat niet alleen met ov-maatregelen is op te lossen. Ook is het begrip niet zwart-wit. Veel mensen zijn niet ‘beperkt genoeg’ en komen daardoor niet in aanmerking voor hulp, maar ervaren reizen toch als een hindernis. Anderen leunen (nu nog) sterk op het eigen sociale netwerk, maar maken zich zorgen om de toekomst.

Mobiliteitsarmoede kan verschillende oorzaken hebben. Sommige hebben heel direct te maken met de beschikbaarheid van vervoer, maar de meeste betreffen de toegankelijkheid van het vervoer.
Aard Omstandigheden	Relatie mobiliteitsarmoede
Locatie	Belangrijke voorzieningen, zoals winkels, scholen, medische zorg of andere voorzieningen, liggen ver weg van woonlocatie en/of de vervoersvoorzieningen bij de woonlocatie zijn mager (dichtstbijzijnde halte ver weg, lage frequentie)
Economie	De hoge kosten van vervoer kunnen de toegang tot voorzieningen of werk verhinderen of beperken (laag inkomen)
Fysiek	Fysieke beperkingen bemoeilijken het gebruik van vervoersdiensten. Ook het ontbreken van voorzieningen voor mensen met een lichamelijke beperking en een gebrek aan informatie over die voorzieningen werken belemmerend
Mentaal	Mentale beperkingen, waaronder zwakbegaafdheid, sociale stoornissen of laaggeletterdheid maken het lastig vervoersdiensten te gebruiken
Tijd	Het werk, huishouden en zorg voor kinderen en/of ouders verminderen de tijd die beschikbaar is voor reizen (tijdarmoede)
Veiligheid	Angst voor de persoonlijke veiligheid sluit het gebruik van openbare ruimten en/of vervoersdiensten uit (sociale veiligheid)
Digitaal	Geen of gebrekkige toegang tot internet, geen of weinig digitale vaardigheden, wat het lastiger maakt om bijvoorbeeld informatie over het ov te vinden of van nieuwe (deel)diensten gebruik te maken

Uit bovenstaande tabel is een aantal inzichten te halen:

Mobiliteitsarmoede is niet voorbehouden aan mensen die op het platteland wonen. In steden ervaren groepen met een laag inkomen, beperkte taalvaardigheid of digitale achterstand ook beperkt toegang tot de mogelijkheden die er in de stad zijn.
Niet alleen de bereikbaarheid van vervoer is belangrijk, ook de toegankelijkheid is bepalend.
De bereidheid om een vervoersmiddel te gebruiken is ook een bepalende, subjectieve factor. Die hangt af van de omstandigheden, voorkeur voor een modaliteit en het vertrouwen in zichzelf.

Op basis van deze inzichten maakt MuConsult onderscheid in vervoersarmoede (het hebben van vervoersmiddelen) en mobiliteitsarmoede (het kunnen en willen gebruiken van deze vervoersmiddelen). Dit is belangrijk in het beleid: waar hebben we het over en wat willen we aanpassen?

Wil je meer weten over dit onderwerp? Neem dan contact op met Maartje van der Aa of Carlijn Damen van MuConsult.