De keerzijde van de zelfrijdende auto

maandag 15 juli 2019

timer 5 min

De werkdag beginnen achter het stuur Foto: Shutterstock

Sjoerd Nota onderzoekt of autonoom vervoer ook nadelen heeft.

Een normale werkdag in 2050; precies op tijd komt je persoonlijke voertuig in de ochtend voorrijden. Je stapt de voordeur uit en neemt plaats in de comfortabele stoel. Na een korte spraakopdracht rijdt je voertuig rustig de straat uit, terwijl je via een centraal beeldscherm het laatste nieuws tot je neemt onder het genot van een bakje koffie. De werkdag is begonnen…

Toekomstmuziek of realiteit? Autofabrikanten en de tech-industrie werken de afgelopen jaren hard aan de ontwikkeling van de zelfrijdende auto. In de komende jaren zullen met de nieuwste technologieën steeds meer rijtaken van de automobilist worden overgenomen. Het laatste stadium in deze ontwikkeling zal naar verwachting een geheel autonoom opererend voertuig zijn, dat onder alle omstandigheden zelfstandig kan deelnemen aan het verkeer. De rol van de bestuurder is dan geheel overbodig geworden; de bestuurder is verworden tot passagier. Deze ontwikkeling lijkt tal van voordelen te hebben, maar is er ook een keerzijde?

Positieve effecten van autonome mobiliteit

Autonome mobiliteit biedt vele maatschappelijke voordelen. Geautomatiseerde systemen laten zich niet afleiden en kennen geen emoties en zijn daardoor in principe betrouwbaarder en veiliger dan het menselijk handelen. Omdat parkeren voor de voordeur niet langer noodzakelijk is en de wegcapaciteit veel effectiever benut kan worden, levert autonome mobiliteit een enorme ruimtebesparing op in stedelijke gebieden. Ook kan autonome mobiliteit een oplossing bieden voor de huidige mobiliteitsbeperkingen van bepaalde doelgroepen die nu niet of slechts deels zelfstandig kunnen deelnemen aan het verkeer, bijvoorbeeld vanwege lichamelijke beperkingen. Met al deze geschetste positieve effecten van de ontwikkeling en implementatie van autonome mobiliteit doet zich de vraag voor of deze ontwikkeling wellicht ook keerzijdes kent.

Technologische ontwikkelingen gaan razendsnel

In het begin van deze eeuw deed zich in zeer korte tijd een maatschappelijke ontwikkeling voor, die mogelijk overeenkomsten zal vertonen met de ontwikkeling van autonome mobiliteit; de grootschalige introductie van de smartphone in onze samenleving. De snelheid en het moment van de maatschappelijke acceptatie van de destijds peperdure smartphone bleek vooraf voor velen lastig te voorspellen. Uiteindelijk verliep de introductie van de smartphone in een hoog tempo en bleek de maatschappelijke impact van de smartphone enorm. De keerzijde van een dergelijke technologische ontwikkelingen is dat deze razendsnel kunnen verlopen, waarbij de overheid vaak achter de feiten (lees techniek) aan loopt.

Menging van verkeersdeelnemers op laagste schaalniveau

In Nederland kennen we een lange traditie in de aanpak van verkeersveiligheid. Belangrijk uitgangspunt hierbij is een indeling van ons wegennet in een aantal wegcategorieën. Op het laagste schaalniveau, in de zo zogeheten verblijfsgebieden, hebben we het daarbij over erftoegangswegen, waarbij menging van fietsers en gemotoriseerd verkeer een belangrijk uitgangspunt is. Ook kenen we sinds de jaren ’70 in Nederland ook de woon- en winkelerven en sinds de jaren negentig Shared Space gebieden, waarin het mengen van alle verkeersdeelnemers een uitgangspunt is. Een belangrijk kenmerk van degelijke gebieden is een zeer diffuus en onvoorspelbaar gedrag van fietsers en voetgangers in de openbare ruimte. Een gemiddelde mens is in staat om in dergelijke situaties in een nano-seconde de intenties van andere verkeersdeelnemers te interpreteren op basis van lichaamshouding en oogcontact.

Autonome mobiliteit inpassen in gemengd verkeer

Vraag is of er uiteindelijk technieken ontwikkeld kunnen worden, die in staat zijn om deze specifieke menselijke kwaliteiten te evenaren. Ook zullen er ongetwijfeld veel zekerheidssystemen moeten worden ingebouwd, zodat in drukke binnenstedelijke gebieden met menging van functies en verkeersdeelnemers autonome voertuigen niet of nauwelijks vooruit zullen komen. Op dit moment breken autofabrikanten en tech-bedrijven hun hoofd, hoe hun systemen uiteindelijk geschikt te maken voor dergelijke omgevingen. Gezien de maatschappelijke voordelen van dergelijke technologieën is het denkbaar dat overheden in de toekomst genegen zullen zijn om de inrichting van de openbare ruimte geschikt te maken voor de technische beperkingen van autonome mobiliteit. Net als bij de introductie van de smartphone zal de techniek leidend worden voor de wijze waarop we de samenleving inrichten. Een verregaande segregatie van openbare ruimtes, die worden gedomineerd door visuele geleidingssystemen is daarbij een mogelijk scenario.

Discussie over maatschappelijke impact autonome mobiliteit

Hoewel de ontwikkeling naar volledige autonome mobiliteit stap voor stap zal verlopen, is het tempo waarin dit plaats zal vinden, lastig te voorspellen. Reden om nu de discussie te starten over de mogelijke maatschappelijke keerzijdes van autonome mobiliteit en de rol die de overheid bij de ontwikkeling ervan speelt. Immers; in de afgelopen decennia komen we steeds meer tot het besef dat juist menging van functies, gebruikers en verkeersdeelnemers en de harmonisatie van tempo en snelheden belangrijke voorwaarden zijn om tot aantrekkelijke, gezonde en leefbare binnenstedelijke gebieden te komen. Laten we daarom niet alleen oog hebben voor de vele schijnbaar positieve effecten van autonome mobiliteit, maar tegelijkertijd ook nadenken over de mogelijke maatschappelijke keerzijdes ervan en specifiek daarbij over de mogelijke impact van deze technologische ontwikkeling op de wijze waarop we onze steden willen inrichten.