Energietransitie vereist betere afspraken over data

In de energietransitie spelen data een cruciale rol: geen stroom zonder data. Steeds meer bedrijven, energiegemeenschappen en individuele burgers wekken op tal van plaatsen met behulp van zonnepanelen en windmolens elektriciteit op. ICT maakt deze decentralisering van het elektriciteitssysteem mogelijk. Om vraag en aanbod op het stroomnet in balans te houden, zijn digitale innovaties nodig. Al deze innovaties leveren een stroom van data op.

“Twee van de meest bepalende trends van deze tijd komen samen: de energietransitie en de digitalisering van de samenleving”, aldus Rinie van Est, themacoördinator Digitale samenleving bij het Rathenau Instituut. “De maatschappelijke impact van de kruising van deze trends is groot. Met dit rapport biedt het Rathenau Instituut handvatten om het gesprek in de volle breedte te voeren over wat er nodig is om digitale technologie en data te gebruiken voor een maatschappelijk verantwoorde energietransitie.”

Afspraken nodig

De onderzoekers constateren dat er nog veel werk aan de winkel is. De afspraken waaraan het ministerie van Economische Zaken en Klimaat en partijen in de energiesector werken, hebben vooral betrekking op het verbeteren van data-uitwisseling. Maar daar gaat het niet alleen om. Voor tal van andere kwesties zijn ook afspraken nodig, om bijvoorbeeld systemen met elkaar te kunnen laten communiceren, om innovaties op de markt te kunnen brengen, of om te zorgen dat innovaties bijdragen aan een rechtvaardig en betaalbaar energiesysteem. Bovendien hebben de overheid en sectorpartijen nog niet alle relevante data in beeld: de afspraken gaan vooral over slimme-meterdata, terwijl ook afspraken nodig zijn voor het gebruik van data uit bijvoorbeeld warmtepompen, laadpalen, of omvormers van zonnepanelen.

Tegenover de kansen die digitale technologie en data bieden voor de energietransitie, staan zorgen over bijvoorbeeld de zeggenschap van burgers over hun gegevens, de cyberveiligheid van de energievoorziening en de verdeling van lusten en lasten van een datagedreven energiemarkt. In het rapport Stroom van data. Energiedata benutten voor een maatschappelijk verantwoorde energietransitie onderzoekt het Rathenau Instituut hoe data gebruikt kunnen worden voor een duurzame energievoorziening.

Burgers

Het rapport bevat een analyse van de concept-Energiewet en de afspraken voor data-uitwisseling die sectorpartijen zelf al maken. Vier casestudies illustreren welke kwesties opspelen bij het gebruik van data voor de stroomvoorziening. De cases gaan over burgers die zich verenigen om lokaal energie op te wekken en te gebruiken, een virtuele energiecentrale, een platform voor balanshandhaving op het elektriciteitsnet en een platform om overbelasting op het net te voorkomen.

Op basis van literatuurstudie en interviews met experts doet het Rathenau Instituut aanbevelingen aan de overheid en sectorpartijen om hun blik op het gebruik van data te verruimen. Bijvoorbeeld: zie toe op een zorgvuldige uitwerking van de afspraken over data in de nieuwe Energiewet, zorg dat slimme apparaten zoals warmtepompen en thuisbatterijen veilig en interoperabel zijn, bevorder de marktdeelname van energiegemeenschappen en waarborg een eerlijke digitale energietransitie.

Lees verder